Wprowadzamy dane do ScienceON
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie...
Poeta (bez)religijny: O twórczości Tadeusza Różewicza
Keywords:
Tadeusz Różewicz, Dietrich Bonhoeffer, Czesław Miłosz, poezja po apokalipsie, wiersz fantomowySynopsis
Pisarską biografię Różewicza otwierają młodzieńcze wiersze religijne publikowane w miesięczniku Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce „Pod Znakiem Marji”, zamykają zaś prośba o chrześcijański pochówek, stwierdzenie przynależności do Kościoła katolickiego oraz ekumeniczne wezwanie do zgody między „rozdzielonymi wyznaniami” i do przezwyciężania różnic dzielących „kultury i narody”. Między tymi biegunami rozciąga się wielowątkowa twórczość poetycka, prozatorska i dramaturgiczna Różewicza, który przez wiele lat przedstawiany był przez badaczy literatury jako apostata, ateista lub ‒ w najlepszym razie ‒ agnostyk. Do takiego postrzegania autora Głosu Anonima przyczyniły się jego własne dzieła, ze słynnymi wierszami Lament i Ocalony na czele, oraz specyficzny kształt powojennego życia społeczno-kulturalnego, którego komunistyczni inżynierowie wyjątkowo ochoczo akcentowali wątki w kulturze i sztuce współbrzmiące z bliską im ideologią.
Na niniejszą książkę złożyły się artykuły z kilku ostatnich lat. Punktem wyjścia jest tu późny wiersz nauka chodzenia, którego bohaterem uczynił Różewicz protestanckiego teologa Dietricha Bonhoeffera, twórcę koncepcji „chrześcijaństwa bezreligijnego”, wedle którego chrześcijanin współczesny musi zanurzyć się w „bezbożny” świat, by – w jedności ze Zbawicielem – doświadczyć ostatecznego opuszczenia i ogołocenia. W dwóch tekstach otwierających książkę autor stara się udowodnić, że teologia autora Naśladowania skłoniła Różewicza do ponownego przemyślenia problemu wiary i stała się podstawą rozwiązania elementarnej sprzeczności sformułowanej w słynnym wierszu bez: „życie bez boga jest możliwe / życie bez boga jest niemożliwe”. Od czasu opublikowania nauki chodzenia nie sposób mówić o Różewiczu inaczej niż jako o „poecie (bez)religijnym”.
W kolejnych artykułach ukazano związek twórczość Różewicza z katastrofizmem Dwudziestolecia, przede wszystkim z myślą Stanisława Ignacego Witkiewicza i poddano szczegółowej analizie i interpretacji trzy redakcje wiersza ***[Czas na mnie…] z przełomowego tomu Płaskorzeźba, próbując dowieść, że w przestrzeni międzytekstowej ujawnia się tu procesualna i dynamiczna świadomość człowieka „(bez)religijnego”, który „nie wierzy w Boga, ale jest człowiekiem… wierzącym”.
W aneksie znajdzie Czytelnik zapis rozmowy z Janem Stolarczykiem, długoletnim wydawcą dzieł Różewicza, do której doszło latem 2011 r. w Nowym Sączu. Jej przedmiot stanowi biograficzno-pisarskie tło relacji łączącej Tadeusza Różewicza i Czesława Miłosza.
References
Braun K., Różewicz T., Języki teatru, Wrocław 1989. Różewicz T., Historia pięciu wierszy, Wrocław 2011.
View in Google Scholar
Różewicz T., Nowosielscy Z. i J., Korespondencja, oprac. K. Czerni, Kraków 2009.
View in Google Scholar
Różewicz T., Margines, ale…, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2010.
View in Google Scholar
Różewicz T., odpowiedź na ankietę Chrystus w oczach niechrześcijan, „Znak” 1998, nr 10.
View in Google Scholar
Różewicz T., Utwory zebrane, t. I–XII, Wrocław 2003–2006.
View in Google Scholar
Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Biuro Literackie, Wrocław 2011.
View in Google Scholar
Browarny W., Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość, Kraków 2013.
View in Google Scholar
Brzozowski J., Mieszkaniec krainy bez światła, w: Dlaczego Różewicz. Wiersze i komentarze, red. J. Brzozowski i J. Poradecki, Łódź 1993.
View in Google Scholar
Brzozowski J., Notatki na marginesie dwóch wierszy Tadeusza Różewicza, „Czytanie Literatury” 2 [2013].
View in Google Scholar
Dębicz M., komentarz do: T. Różewicz, List do umarłego, „Dialog” 1999, nr 8.
View in Google Scholar
Drewnowski T., Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza, Kraków 2002.
View in Google Scholar
Fiut A., Po śmierci Boga (O twórczości Tadeusza Różewicza), „Teksty Drugie” 1993, nr 3.
View in Google Scholar
Franaszek A., To będzie zupełnie jak w tem życiu było”. Zaświaty u Herberta, Różewicza, Miłosza, „Kontrapunkt. Magazyn Kulturalny »Tygodnika Powszechnego«” 2000, nr 8/9.
View in Google Scholar
Gutowski W., Aluzje biblijne i symbolika religijna w poezji T. Różewicza, w: tenże, Wśród szyfrów transcendencji. Szkice o sacrum chrześcijańskim w literaturze polskiej XX wieku, Toruń 1994.
View in Google Scholar
Heck D., Różewicz mistyczny (Z notatek), „Teksty Drugie” 1994, nr 2. Janion M., To co trwa, „Twórczość” 2000, nr 5.
View in Google Scholar
Januszkiewicz M., Horyzonty nihilizmu. Gombrowicz, Borowski, Różewicz, Poznań 2009.
View in Google Scholar
Jaworski S., „Piszę, więc jestem”. O procesie twórczym w literaturze, Kraków 1993.
View in Google Scholar
Kass W., Zostały dla nas złoża najciemniejsze?, w: Dorzecze Różewicza, red. Stolarczyk, Wrocław 2011.
View in Google Scholar
Kłak T., Liryka Sodalisa. O juweniliach poetyckich Tadeusza Różewicza, w: tenże, Spojrzenia. Szkice o poezji Tadeusza Różewicza, Katowice 1999.
View in Google Scholar
Kruszewski W., Deus desideratus. Sacrum w poetyckim dziele Tadeusza Różewicza, Lublin 2005.
View in Google Scholar
Kruszewski W., Rękopisy i formy. Badanie literatury jako sztuka odnajdywania pytań, Lublin 2010.
View in Google Scholar
Kunz T., Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza. Od poetyki tekstu do poetyki lektury, Kraków 2005.
View in Google Scholar
Łukasiewicz J., TR, Kraków 2012.
View in Google Scholar
Majchrowski Z., Różewicz, Wrocław 2002.
View in Google Scholar
Morawiec A., Tadeusza Różewicza wycieczka do muzeum (i biblioteki), „Czytanie Literatury” 2 [2013].
View in Google Scholar
Nawrocka E., Mówienie ze środka klęski, „Tytuł” 1992, nr 1.
View in Google Scholar
Nycz R., Tadeusza Różewicza „tajemnica okaleczonej poezji”, w: Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków 2012.
View in Google Scholar
Przybylski R., Droga do Emaus, „Odra” 1970, nr 5.
View in Google Scholar
Rozmowa ponad wodami Oceanu. Korespondencja Tadeusza Różewicza i Pawła Mayewskiego (1959–1970), oprac. i przygotowanie do druku T. Kłak, „Kresy” 2006, nr 1–2.
View in Google Scholar
Skrendo A., Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji, Kraków 2002.
View in Google Scholar
Solski Z. W., Fiszki Tadeusza Różewicza. Technika kompozycji w dramacie i poezji, Opole 2011.
View in Google Scholar
Sulikowski A., Dokąd właściwe – „Matka odchodzi”? Sacrum w badaniach literackich, w: „Matka odchodzi” Tadeusza Różewicza, red. I. Iwasiów i J. Madejski, Szczecin 2002.
View in Google Scholar
Szczukowski D., Tadeusz Różewicz wobec niewyrażalnego, Kraków 2008.
View in Google Scholar
Śnieżko D., Stary poeta wysiaduje. Interpretacja mitograficzna, w: „Matka odchodzi” Tadeusza Różewicza, red. I. Iwasiów i J. Madejski, Szczecin 2002.
View in Google Scholar
Witosz M., Słowo i milczenie w poezji Tadeusza Różewicza końca XX i początku XXI wieku, [cyfrowa kopia rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Ewy Jaskółowej, dostępna w internetowej Śląskiej Bibliotece Cyfrowej], Katowice 2007.
View in Google Scholar
Augustyn św., Wyznania, tłum. oraz wstępem i kalendarium opatrzył Z. Kubiak, Kraków 1997.
View in Google Scholar
Bethge E., Dietrich Bonhoeffer. Świadek Ewangelii w trudnych czasach, przeł. ks. B. Milerski, Bielsko-Biała 2003.
View in Google Scholar
Bielik-Robson A., Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Kraków 2000.
View in Google Scholar
Bonhoeffer D., Modlitwy i wiersze więzienne, przeł. K. Wójtowicz CR, Kraków 2005.
View in Google Scholar
Bonhoeffer D., O odpowiedzialności, przeł. J. Filek, Kraków 2001.
View in Google Scholar
Bonhoeffer D., Widerstand und Ergebung. Briefe und Aufzeichnungen aus der Haft, hrsg. von Eberhard Bethge, München 1952.
View in Google Scholar
Bonhoeffer D., Wybór pism, wybór, opracowanie, noty wstępne A. Morawska, Kraków 1969.
View in Google Scholar
Borman M. syn, Życie na przekór cieniom, przeł. B. Kupis, Warszawa 2006.
View in Google Scholar
Cantor G., O pozaskończoności, w: Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, wybór przekład i komentarze R. Murawski, Poznań 2003.
View in Google Scholar
Davies N., Moorhouse R., Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia – Breslau – Wrocław, przeł. A. Pawelec, Kraków 2002.
View in Google Scholar
Gajcy T., O wawrzyn, w: Pisma. Juwenilia – przekłady – wiersze – poematy – dramat – krytyka i publicystyka literacka – varia, przygotował oraz wstępem i posłowiem opatrzył L.M. Bartelski, Kraków 1980.
View in Google Scholar
Gawor L., Katastrofizm konsekwentny. O poglądach Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza, Lublin 1998.
View in Google Scholar
Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 2. poszerzone i poprawione, Wrocław 1988.
View in Google Scholar
Goebbels J., Die Tagebücher: Sämtliche Fragmente, hrsg. E. Fröhlich, München 1987.
View in Google Scholar
Jan Paweł II, katecheza chrystologiczna wygłoszona w Watykanie 27 kwietnia 1987 roku (http://www.apostol.pl/janpawelii/katechezy/jezus-chrystus/jezus-chrystus-syn-cz%C5%82owieczy [dostęp: 3.11.2014].
View in Google Scholar
Milerski B., Religia a Słowo. Krytyka religii w ujęciu Dietricha Bonhoeffera i Paula Tillicha, Łódź 1994.
View in Google Scholar
Mickiewicz A., Dziady, Warszawa 2004.
View in Google Scholar
Morawska A., Chrześcijanin w Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1970.
View in Google Scholar
Napiórkowski A., OSPPE, Wstęp, do: D. Bonhoeffer, Życie wspólne, przeł. Wójtowicz, Kraków 2001.
View in Google Scholar
Nietzsche F., Wiedza radosna, przeł. L. Staff, Warszawa 1910–1911.
View in Google Scholar
Pascal B., Myśli, przeł. oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył T. Żeleński (Boy), Warszawa. 2008.
View in Google Scholar
Podgórzec Z., Mój Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Białystok 1993.
View in Google Scholar
Steinert M., Hitler, przeł. K. Skawina, Wrocław 2001.
View in Google Scholar
Wiosenna sesja Synodu Diecezji Wrocławskiej, „Zwiastun Ewangelicki” 2005, nr 7.
View in Google Scholar
Witkiewicz S.I., Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia. Szkice. estetyczne, oprac. J. Degler i L. Sokół, Warszawa 2002.
View in Google Scholar
Wyka K., Krzysztof Baczyński 1921–1944, Kraków 1961.
View in Google Scholar
Downloads
Published
10 December 2015
Series
Categories
Copyright (c) 2015 © Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Details about the available publication format: ISBN
ISBN
ISBN-13 (15)
978-83-7969-647-5
Details about the available publication format: ISBN (e-book)
ISBN (e-book)
ISBN-13 (15)
978-83-7969-648-2
Recommend monographs by the same author(s)
- Przemysław Dakowicz, Poeta (bez)religijny
- Przemysław Dakowicz, Lustra tradycji
